Skautað létt yfir staðreyndir

Margir þeir sem nú heimta evru í stað krónu gera sér ekki grein fyrir að Íslendingar uppfylla ekki skilyrðin fyrir upptöku evru og munu ekki gera það í fyrirsjáanlegri framtíð. Fyrir svo utan hitt að evran myndi verka eins og olía á verðbólgueldinn. Til þess að taka upp evru í tengslum við aðild að ESB þurfa ríki að uppfylla mörg skilyrði. Sum þeirra uppfyllir íslenskt efnahagslíf. En eitt þeirra er og verður torsóttast fyrir Íslendinga; þ. e. að um nokkurt skeið sé verðbólga hér ekki meiri en 1.5% yfir meðaltali verðbólgu í þeim þremur ríkjum ESB þar sem hún er minnst. Sú tala var 1.3% árið 2005. Einnig verður torsótt fyrir Ísland uppfylla það skilyrði að meðalvextir hér séu innan við 2% hærri en meðalvextir þeirra ríkja ESB þar sem þeir eru lægstir.  Hvers vegna eru þessi markmið svo torsótt fyrir Íslendinga? Einfaldlega vegna þess að hér hefur verið allt annað og gjörólíkt efnahagsástand en í ríkjum ESB, meiri uppgangur og framkvæmdagleði og miklu meiri hagvöxtur. Atvinnuleysi er hér aðeins brot af því sem algengast er í ESB. Seinustu þrjú árin hefur íslenska hagkerfið ofhitnað og Seðlabankinn hefur neyðst til að setja stýrivexti upp í rúm 14% en það eru fjórfaldir stýrivextir evrusvæðisins. Hættan á mikilli verðbólgu er áfram yfirvofandi og útlit fyrir að svo verði næstu árin. Vaxtastig evrusvæðisins myndi því nokkuð örugglega verka eins og olía á eldinn, verðbólgan myndi rjúka enn frekar upp á við og hagstjórn verða illviðráðanleg. Ákafir fylgismenn aðildar að ESB skauta létt yfir þessar staðreyndir. En það er tilgangslaust að loka augunum fyrir því að upptaka evru er langt frá því að vera nokkur patentlausn fyrir Íslendinga. Hin leiðin sem felst í því að taka upp evru einhliða er fræðilega hugsanleg. Þá þarf ekki að hafa áhyggjur af fyrrnefndum skilyrðum ESB. En hún er bæði dýr, kostar hátt á annan tug milljarða í gjaldeyri, eins og ég benti á hér í bloggi mínu 13. desember s.l. og hefur sömu ókosti hvað varðar hættu af verðbólgu. 

Í grein sem birtist í Morgunblaðinu 22. desember s.l. benti ég einmitt á hversu yfirborðlega væri fjallað í fjölmiðlum þessar vikurnar um hlut krónunnar í efnahagsvanda Íslendinga. Krónan er gerð að blóraböggli fyrir því sem illa gengur í efnahagsmálum þótt augljóst sé að hún er ekki sökudólgurinn. Greinin var svohljóðandi:

Það er tilgangslaust að skamma hitamælinn             Hún var undarleg þulan sem Hjálmar Sveinsson las yfir hlustendum á Rás eitt s.l. laugardagsmorgun. Það var íslenska krónan sem Hjálmar beindi spjótum sínum að. Vafalaust hefur fleirum en mér blöskrað að maður sem hefur dagskrárgerð að atvinnu skuli leyfa sér að fjalla um margþætt og umdeilt viðfangsefni á svo yfirborðslegan hátt, rétt eins og aðeins sé á því ein hlið. Skoðum því aðra hlið á þeim peningi.            Krónan hefur vissulega verið í sviðsljósinu seinustu mánuðina vegna þess að gengi hennar ofreis á árinu 2005 en seig svo aftur í vor og sumar. Nú er gengið aftur komið í eðlilegt horf að flestra áliti. Sveiflurnar og óstöðugleikinn sem þeim hefur fylgt valda þó vissulega óþægindum og gremju. En krónan sjálf á þar litla sök. Ástæða gengissveiflunnar var ofþensla í hagkerfinu vegna mestu stóriðjuframkvæmda í Íslandssögunni og kraftmikil innkoma bankanna á íbúðalánamarkað. Gengi krónunnar er hitamælirinn sem sveiflast eftir aðstæðum í íslensku efnahagslífi. Það er út í bláinn að skammast út í hitamælinn. Vandamál af þessu tagi hverfa ekki þótt hitamælirinn hverfi. En gengisaðlögun í samræmi við taktinn í íslensku efnahagslífi er mikils virði.            Svo var að heyra að áróðursþula Hjálmars á Rás eitt byggði á grein sem birtist í Viðskiptablaðinu 13. des. s.l. undir fyrirsögninni Krónan í kreppu – er markaðurinn að henda henni út? Þar er því haldið fram í inngangi að íslenski markaðurinn noti erlend lán í sívaxandi mæli. En þegar greinin er lesin kemur á daginn að fyrirsögn blaðsins er eins konar “platfrétt eða ekki frétt”. Því að blaðið leitar frétta hjá forstöðumönnum greiningardeilda KB-banka og Landsbanka sem svara því til að markaðshlutdeild krónunnar í lána og bankakerfinu hafi ekkert breyst frá því sem verið hefur nú um nokkurt skeið. Að sjálfsögðu eru lán í erlendri mynt á Íslandi ekkert nýmæli. Og hitt eru heldur engin tíðindi að íslensk fyrirtæki sem sum eru að meiri hluta með starfsemi sína erlendis geri upp reikninga sína í erlendri mynt. Það er formsatriði sem engu máli skiptir og full rök eru fyrir.            Enginn skyldi ímynda sér að íslenska krónan sé eina myntin sem sveiflast. Dollarinn hefur fallið heilmikið á þessu ári eða um 10-12% gagnvart pundi og evru. Og evran féll um nærri 30% á rúmi ári snemma á þessum áratug án þess að nokkrum dytti í hug að halda því fram að þessi draumadís ESB-sinna sé “handónýt” eins og nú er í tísku að segja um krónuna.            Þeir sem harðastan áróður reka gegn krónunni mættu líka hafa í huga að aldrei í sögunni hafa útlendir fjárfestar borið svo mikið traust til krónunnar sem nú á þessu ári því að þeir hafa fest fé sitt í skuldabréfum sem erlend fyrirtæki hafa gefið út í íslenskum krónum og nema nú um 300 milljörðum króna (ýmist nefnd krónubréf eða jöklabréf). Enda þótt krónan félli í sumar létu þessir erlendu fjárfestar eins og ekkert væri og lítil ókyrrð var merkjanleg á þeim markaði. Þetta bendir nú ekki beinlínis til að krónan sé jafn “handónýt” og sumir vilja vera láta.            Í miðju moldviðrinu sem gengið hefur yfir íslensku krónuna kom hingað maður sem nefndur hefur verið “guðfaðir evrunnar”, Róbert A. Mundell. Hann lét þess getið í viðtali við Morgunblaðið, nokkrum dögum eftir að hann var gerður að heiðursdoktor í hagfræði við Háskóla Íslands, að hann teldi “ekki ráðlegt fyrir Íslendinga að taka upp evru heldur eigi að notast við núverandi fyrirkomulag og sjá hvað setur.” (Mbl. 26/10/06) Ekki sáu Hjálmar Sveinsson, dagskrárgerðarmaður, eða greinarhöfundur Viðskiptablaðsins ástæðu til að geta þessa í umfjöllun sinni um krónuna og var þó þar á ferð sá sem ætti að vita hvað hann syngur.

Athugasemdir

[Davíð, 10.1.2007 kl. 11:37]

Sæll Ragnar, góð grein og vel skrifuð. Þegar þú varst fjármálaráðherra, þurftir þú þá einhverntíma að taka erlent lán fyrir hönd íslenska ríkisins?

[Georg Birgisson, 10.1.2007 kl. 15:00]

Sæll Ragnar, Góð grein og málefnanleg. Ég tek undir með þér að það er mikil tíska í dag að kenna krónunni um allan vanda sem í sumum tilfellum er sprottinn af óhóflegri fjárfestingar og lántökugleði frekar en krónunni.

Mér finnst hinsvegar góð sú umræða hvort taka skuli upp Evru eða einhverja fasta tengingu við hana. Þessi umræða hefur hinsvegar dálítið mikið miðast við hag fyrirtækja. Hagur neytenda er einnig nokkur því ef neytendur fá greidd laun í Evrum þá geta þeir betur keypt þjónustu og tekið lán á stærra viðskiptasvæði án gengisáhættu, þ.e. laun þeirra eru viðar gjaldgeng. Þetta á náttúrulega sérstaklega við um lán en gæti einnig átt við um tryggingar, sérstaklega langtíma s.s. líftryggingar, lífeyrissjóði ofl.. Þetta gæti í sumri þjónustu og vörum leitt til virkari samkeppni erlendra fyrirtækja gagnvart íslenskum og bætt þannig stöðu neytenda.

Að sjálfsögðu þarf að vera tæknilega mögulegt að taka upp Evruna en fyrst er þó rétt að komast að niðurstöðu um hvort til langs tíma litið sé betra að nota alþjóðlegan gjaldmiðil frelar en krónu.  Lykilorðið hér er langtíma. Spurningin á að vera sú hvort Ísland sé til langtíma (50+ ár) betur sett með Evrur heldur en krónur. Ef svarið við því er já þá fyrst þarf að vinna þá tæknilegu vinnu að koma því í framkvæmd.

Umræðan um Evruna upp á síðkastið hefur fyrst og fremst verið út frá skammtíma sjónarmiðum. Til dæmis sagði einn hagfræðingur um daginn að Ísland gæti neyðst til að taka upp Evru vegna slæmrar efnahagsstjórnunar á síðustu 2 til 4 árum. Það er út í hött að telja að langtíma aðgerð eins og að skipta um mynt sé eitthvað til að redda, hugsanlegum, skammtíma mistökum. Hagstjórn hér hefur oft verið mistæk og landinn sopið seyðið af því í nokkur ár en síðan kemur mótsveifla. Slík mótsveifla yrði löngu komin þegar útskipting krónunnar væri gengin í gegn.

[Kristján Pétursson, 10.1.2007 kl. 16:07]

Sæll Ragnar.Það er gott að þú ert kominn í blogga samfélagið.Þú rökstyður mál þitt vel,enda mikla reynslu og þekkingu að baki.Reyndar verð ég að viðurkenna það,að þú varst alltaf í  nokkru uppáhaldi hjá mér, þó einhverjar gráður skyldu okkur í pólutíkinni.Ég ætla mér ekki að fara að ræða um vexti,verðbólgu eða krónuna í samabandi við inngöngu í ESB, enda ekki tímabært fyrr en formlegar viðræður hefðu færið fram við ESB.Satt best að segja skil ég ekki þetta endalaus raus um Evrópumálin,sem oftast einkennast af þekkingaleysi,fordómum eða væntingum.Ég hef ekki tekið neina ákvöðrun um að vera með eða móti aðild að ESB fyrr en formlegar og lögboðnar viðræður færu fram um inngöngu í bandalagið og niðurstöður lægu fyrir.Síðan er það afgreiðlsa þingsins og endanlega í þjóðaratkvæðagreiðslu sem málið yrði til lyktar leitt.

Þó gott sé að ræða málin um víðan völl,þarf þó oftast að ná einhverri lendingu.Fer hún ekki að verða tímabær í þessu máli,áður en auðhringirnir fara að verða enn meiri áhrifavaldar en orðið er í þessum efnum.Áhugavert væri að heyra álit þitt um formlegar aðildarumræður.

Kveðja 10.1.2007.kl.16.05

[Þuríður Friðriksdóttir (IP-tala skráð) 10.1.2007 kl. 18:50]

Sæll Ragnar, greinagóður pistill hjá þér og afar fróðlegur. Það sem mér finnst vanta inn í greinina er að hvað gerist fyrir krónuna okkar ef bankar og stórfyrirtæki fara að gera upp í erlendum gjaldmiðlum? Springur þá ekki hitamælirinn, getur almenningur án stærsta hluta atvinnulífsins haldið upp krónunni?

[Þorvaldur Gylfason (IP-tala skráð) 13.1.2007 kl. 12:01]

Heill og sæll, Ragnar.

Ég heyrði þig segja það í Speglinum í gærkvöldi, að sjávarútvegur stæði á bak við 60% af útflutningstekjum Íslendinga. Þessi tala er aldarfjórðungsgömul. Sjávarútvegurinn stendur nú á bak við innan við 40% af útflutningstekjum Íslendinga og stefnir neðar, því að fiskurinn í sjónum er föst stærð og hagkerfið vex hratt eins og sakir standa.

Hér eru tölurnar aftur í tímann: http://www.hi.is/~gylfason/sld044.htm.

Hlutdeild útvegsins -- veiða og vinnslu -- í landsframleiðslu Íslendinga er komin niður í 7% og stefnir neðar eins og útflutningshlutdeildin.

Ég spyr: hvað þarf hlutdeild útvegsins eiginlega að minnka mikið til viðbótar, til þess að hagsmunir annarra atvinnuvega og fólksins í landinu fái loksins að koma til álita í Evrópumálinu?

Viðhorfi mínu til Evrópusambandsins og evrunnar er lýst hér: http://www.hi.is/~gylfason/_private/Euro2006Rev.pdf.

Með beztu kveðjum og óskum,

Þorvaldur Gylfason.

[Ragnar Arnalds (IP-tala skráð) 13.1.2007 kl. 15:18]

Athugasemdir við athugasemdir

Fyrst til Þorvalds Gylfasonar: Sæll! Þú hefur ekki tekið rétt eftir. Ég sagði í Spegli RÚV í gær að sjávarútvegurinn stæði enn fyrir tæpum 60 % af útflutningi landsmanna. En ég bætti því við að miðað við gjaldeyristekjur, þar sem m.a. tekjur af ferðamannaiðnaði kæmu inn í myndina, yrði hlutfallstalan um 40%. Þetta veistu að sjálfsögðu að er hvort tveggja rétt og nægir að benda á töflur í 3. hefti 2006 af Peningamálum Seðlabankans þar sem útflutningur sjávarafurða er talinn vera 56,7% af heildarútflutningi. Hlutfall af landsframleiðslu er auðvitað allt annars eðlis. Með bestu kveðjum, Ragnar Arnalds

Til Dabba: Ég tók oft erlend lán fyrir hönd íslenska ríkisins á sínum tíma. Þá var verðbólga 50-70% og þannig var ástandið í rúman áratug. Krónan var þá miklu, miklu veikari en hún er nú. Þó datt engum í hug að skipta henni út fyrir þýskt mark eða Bandaríkjadal. Með bestu kveðjum, Ragnar Arnalds.

Til Georgs Birgissonar: Sæll! Það er gaman að heyra í þér og hárrétt hjá þér að ákvörðun um nýja mynt væri afar óskynsamlegt að taka út frá ástandinu á líðandi stund. Þetta er mál sem hagfræðinga greinir mjög á um, einkum það hvað kæmi í staðinn fyrir stjórn peningamála og ákvörðunarvald Seðlabankans. En hvort tveggja hyrfi ef evran væri tekinn upp. Þessi mál verður að skoða út frá langtímasjónarmiðum eins og þú réttilega nefnir. - Með bestu kveðjum, Ragnar Arnalds

Til Kristjáns Péturssonar: Sæll og þakka þér fyrir kveðjuna. Ég er nokkuð viss um að meðan Evrópusambandið fylgir þeirri stefnu að aðildarríkin verði að fórna yfirráðum sínum yfir fiskveiðilögsögu sinni muni meirihluti þjóðarinnar aldrei taka þá gríðarlegu áhættu sem því fylgir um ókomin ár. Vonandi lenda ráðamenn ekki í því að semja um aðild og láta svo fella samninginn í þjóðaratkvæði. Það leiðir til vondra samskipta við ESB í framtíðinni eins og Norðmenn hafa fengið að kenna á. Þeirra samningar við ESB hafa einmitt verið verri en okkar samningar við ESB af þessari ástæðu. Með bestu kveðjum, Ragnar Arnalds

Til Þuríðar Friðriksdóttur: Það gerist nákvæmlega ekki neitt þótt stórfyrirtæki sem eru með meginstarfsemi sína hvort eð er erlendis, fari að gera upp í erlendum gjaldmiðlum, sbr. grein mína í dag, 13. jan. Áramótauppgjör í fallegum umbúðum á ensku eða þýsku hafa engin áhrif á krónunni, íslenska hitamælirinn. Það er ýkjusaga sem á enga fótfestu í veruleikanum. Öðru máli gegnir um banka. Það er flóknara mál ef þeir reikna eigið fé sitt í erlendri mynt en verða eftir sem áður að lúta íslenskum lögum um eiginfjárhlutfall. Í öllum tilvikum þarf svo að yfirfæra ársreikninga í íslenskar krónur. Því að þeir komast ekki undan því að halda áfram að telja fram til skatts hér á landi nema þeir flytji höfuðstöðvar sínar úr landi. Með bestu kveðjum, Ragnar Arnalds

Til Steingríms Jónssonar: Það skiptir ekki máli hvers vegna evran og dollarinn hafa fallið. Ég benti á þessar staðreyndir til að leiðrétta þann misskilning að krónan sé eina myntin sem sveiflast. Allar myntir sveiflar töluvert mikið. Evran er mjög óvinsæl um þessar mundir á evrusvæðinu. Bæði í Þýskalandi og Frakklandi er meiri hluti kjósenda þeirrar skoðunar að rangt hafi verið að taka upp evru. Flestir telja að upptaka evru hafi leitt til verðhækkana. Sumir telja að gengi hennar sé alltof sterkt og hamli útflutningi frá evrusvæðinu, aðrir mótmæla stýrivaxtahækkun Evrópska seðlabankans upp í 3,25%, enn aðrir vilja hækka stýrivextina. Óvinsældirnar stafa líklega af því að evrunni fylgir óhjákvæmilega formúla sem ekki er vinsæl í fatatískunni: "Ein stærð fyrir alla!" Þarfir aðildarríkjanna eru svo misjafnar. Með bestu kveðjum, Ragnar Arnalds.